• I Основни правила
• II Кога да се интубира на лице место?
• III Кога да се стабилизира хемодинамски пред транспорт?
• IV Кога трансферот до болница е итен?
• V Препораки за опрема на амбулантско возило за основно одржување во живот
• VI Итна нега на најчеста група на пациенти
• Тријажа во случај на поголеми несреќи
• Сродни искуства
• Литература

I Основни правила

• Прво евалуирај го степенот на засегнатост на свеста според скалата за будност/можност за будење/неможност за будење. Нивото на безсознание понатаму треба да се одреди со помош на Глазгов Коматозната Скала (табела 1), но само откако претходно ќе се обезбедат дишните патишта и циркулацијата на пациентот.

Табела 1. Глазгов Кома Скала
Критериум		Бодови
Отварање на очи	Спонтано	4
	На говор	3
	На болка	2
	Нема одговор	1
Моторен одговор	Извршува команди	6
	Локализира/избегнува болка	5
	Се повлекува на болка	4
	Флексија	3
	Екстензија	2
	Нема одговор	1
Вербален одговор	Ориентиран	5
	Конфузен	4
	Неадекватни зборови	3
	Несоодветни звуци	2
	Нема одговор	1
		Вкупно 3-15

А. Дишни патишта

• Препознај ја и корегирај ја можната опструкција на дишните патишта:
• Подигни ја брадата/зафрли ја вилицата
• Отстрани ги сите страни тела
• Постави орофарингеален ервеј, а доколку е потребно интубирај.

Б. Дишење

• Препознај ја и третирај ја респираторната инсуфициенција (оксигенација и вентилација).
• Внимавај на најчестите состојби кои предизвикуваат респираторен дистрес (слабост) и третирај ги правовремено:
• Белодробен едем
• Егзацербација на астма или COPD
• Пнеумониа
• Белодробна емболија
• Хипервентилација
• Пнеумоторакс
• Кислород на сите високоризични пациенти

В. Циркулација

• Препознај ја и третирај ја циркулаторната слабост
• Сопри го надворешното крварење со компресија
• Обезбеди интравенозна линија кај секој високоризичен пациент
• Третирај ги животозагрозувачките аритмии (вентрикуларна фибрилација, вентрикуларна тахикардија) пред транспортот.

Г. Друго

• Одреди го нивото на свесност според GKS.
• Превенирај ги можните идни повреди (имобилизација, воздушно перниче)
• Превенирај го губењето на телесната температура (електрично или обично кебе, топли течности)
• Започни со аналгетска терапија за болка доколку е потребно, со давање на опијати и.в. (alfentanyl, fentanyl, oxycodone,morfin)
• Одбери помеѓу “ спреми се и оди” или “остани и интервенирај”

Д. Откажи се од понатамошен третман кога пациентот нема шанси за преживување

Без знаци за живот (нема дишење, или срцевата акција е без одговор) кај повредените пациенти, кога има асистолија или без пулсна електрична активност.

• Нормотермичен без знаци за живот (колапсна состојба) кога има асистолија
• По најмалку 15 минути од срцев застој, со безуспешна реанимација
• Присутни секундарни знаци за смрт
• Безживотен повреден пациент со тешка мозочна траума, или излевање на мозочна маса.

II. Кога да се интубира на лице место?

Срцев или респираторен арест (кога респираторниот арест е резултат на предозираност со хероин, постави респиратор и дај и.в. налоксон. Ниско ниво на свесност (GKS < 9 ) без позната причина (хипогликемија, хипоксија, хиперкапнија, брадиаритмија или тахиаритмија, хипотензија, предозираност со хероин или бензодијазепини).

• Обезбедувањето на дишните патишта, оксигенација и/или вентилација е без успех обиди се со друг вид (орофарингеален ервеј, кислородна терапија, CPAP, Ambu  вреќа и вентилација преку маска).
• Очекувана можна опструкција на дишни патишта (инхалаторни изгоретини, повреда на лицева и вратна регија, неконтролирано крварење или алергиски фарингеален едем).

III. Кога треба да се стабилизира хемодинамски пред да се транспортира

• Систолен крвен притисок < 90 mmHg или > 220 mmHg, а пациентот има церебрална симптоматологија.
• Дијастолен крвен притисок > 140 mmHg.
• Срцева фреквенција < 40 или > 120/мин.
• Манифестно присуство на градна болка, диспнеја, белодробен едем или тешко засегање на свеста.
• Запомни ги пореметувањата на авторегулацијата кај церебралната циркулација, кај пациенти со церебрална повреда, инфаркт или крварење. Високиот крвен притисок е обично компензаторен, бидејќи мозочната перфузија зависи од системскиот крвен притисок. Крвниот притисок не смее нагло да се симнува за време на прêд хоспиталната фаза (препорачани граници: субарахноидална хеморагија 160/100, интракранијално крварење 180/100, мозочен инфаркт 220/-). Најсигурен лек за намалување крвниот притисок е лабеталол во болус од 10-20 мг и.в.; нифедипинот дури може и да е штетен!

IV Кога трансферот до болница е итен?

• Спреми се и оди: Пациентот ќе има корист од брз транспорт до крајната соодветна здравствена установа
• Остра траума (истрел, бодеж) во телото или вратната регија.
• Тапа траума, доколку има сомневање за внатрешно крварење
• Друго неконтролирано крварење и/или знаци за шок.
• Клиничко сомневање за масивна белодробна емболија.
• Клиничко сомневање за акутен излив ( може да се размислува за тромболиза во болница)
• Остани и интервенирај: Состојбата на пациентот треба да се стабилизира на лице место пред да се изврши транспорт.
• Реанимација
• Респираторен дистрес и условите се можни за симптоматска терапија ( астма, COPD, белодробен едем)
• Брадиаритмија (атропин, надворешен пејсмејкер) или тахиаритмија (кардио верзија, антиаритмици)
• Акутен инфаркт на миокардот, доколку е можна примена на тромболитична терапија.
• Пониско ниво на свесност, доколку причината може да се третира (хипогликемија, хипоксија, хипотензија, хиперкапнија, брадиаритмија или тахиаритмија, интоксикации) и условите дозволуваат адекватен третман.
• Кај пациентот има индикација за интубирање ( види оддел II)
• Иглена торакоцентеза за вентилен пнеумоторакс ( Табела .1,2,3 и 4)
• Механичка вентилација не смее да се постави кај пациент со пнеумоторакс без дренажа ин ситу (ризик од тензионен пнеумоторакс).

V Препораки за опрема на амбулантско возило за основно одржување во живот

• Види табела 2.
• Одговорниот лекар за претхоспитална итна нега треба да одлучи за регионалните потреби и ниво на опременост на амбулантско возило.

Табела 2

Потребна опрема за основна и брза помош ( БП)на амбулантските возила
Опрема	Основна	БП	Медикамент	Основен	БП
1. Ако тимот е обучен да даде тромболитична терапија и има услови за пренос на снимките од 13 канален ЕКГ
Автоматкси дефибриллатор со монитор	H	H	Adenozin		H
13 канален ЕКГ + телеметрѕ		H	Adrenalin 1 mg/ml	H	H
Надворешен пејсмејкер		H	Adrenalin 0.1 mg/ml		H
Сфигмоманометар	H	H	adrenalin		H
Стетоскоп	H	H	Alfentanil,fentanil		H
Канили и др.опрема за и.в.раствори	H	H	Aspirin	H	H
Шприцеви и инфузиони пумпи		H	Atropin		H
Интраосеални игли		H	Diazepam, rektal	H	H
Сет за интубирање	H	H	Diazepam i.v.		H
Сет од орофарингеален ервеј	H	H	Dopamin		H
Сет од ларингеални маски		H	Flumazenil		H
Небулизер		H	Glucagon		H
---------------------			10 % глукоза
Пулсен оксиметар	H	H	Gliceril trinitrat	H	H
Вентилатор		H	Кислород	H	H
Амбу+сет маски	H	H	Enoksaparin		H
Капнометар со графички дисплеј		H	Xидроксиетил скроб	H	H
ЦПАП опрема		H	Ipratropium bromid		H
Мерач на гликемија	H	H	Isosorbide dinitrate	H	H
Термометар	H	H	Медицниски јаглен	H	H
Сет од вратни јаки	H	H	Lidokain i.v.		H
Сет од вакумирани душеци и шини	H	H	Metoclopramid/droperidol		H
Сет за сукција	H	H	Metoprolol		H
Алкохолен __________	H	H	Methylprednisolone		H
Мускулорелаксанти	H	H	Morphine/oxycodone Naloxone Reteplace ili tenecteplace Ringer rastvor Salbutamol	H	H H H H H H

VI Итна нега на најчеста група на пациенти

Обезбеди венска линија кај сите пациенти. Постави кислород, следи ги виталните знаци и континуирано надгледувај го кардијалниот монитор, пулсниот оксиметар како и нивото на свест на пациентот.

Ресусцитуција

• Види 1.
• Кај вентрикуларана фибрилација и вентрикуларна тахикардија, дефибрилацијата е од витално значење и треба да се изведе без задоцнување.

Градна болка и инфаркт на миокардот

• 13 канален ЕКГ е неопходен. Ако не е овозможен, само дај базична терапија и транспортирај го пациентот до најблиската здравствена установа.
• Базична терапија (за сите пациенти): пациент во мирување, надополни кислород 8 l/ min, ASA 250 mg (Cave: алергија на аспирин,пациент со астма и активно GIT крварење) и исосорбиде динитрате спреј се додека не се редуцира болката, и.в. линија, ЕКГ мониторинг.
• Третман на нестабилна ангина пекторис: Ако постои ST депресија и/или инверзија на Т бран на 13 каналниот (V4R!) EKG , дај бета-блокери ( т.е. метопролол 2.5 мг и.в. се до намалување на срцева фреквенција од 60-70/мин), нитратна инфузија ( почетна доза 20 μг/мин, дозата се зголемува по 10 μг/мин , постигнувајќи систолна редукција на КП за околу 15%, кај нормотензивни, и 25% кај хипертензивни пациенти, дијастолниот КП мора да остане > 60), опијати ( морфин 4-6 мг и.в., се до губиток на болка) и еноџапарин 40 мг и.в.

Акутен инфаркт на миокард

• Тромболитична терапија, ако не е контраиндицирана
• Ако итна дефибрилација ( или подобро надворешен пејсмејкер) не може да се изведе, тромболитичната терапија не треба да се дава надвор од болнички услови.

Аритмии

• Пациентот е хемодинамски нестабилен доколку крвниот притисок е < 90 и се жали на градна болка и/или има респираторен дистрес/белодробен едем и/или ниско ниво на свесност.
• А.Брадиаритмии ( срцева фреквенција < 40/мин)
• Надворешен пејсмејкер кај Мобитз ИИ и тотален блок независно од хемодинамскиот статус, во краен случај користење на функција “на барање”( состојбата обично се влошува за време на транспорт). Кај дистален блок, атропинот е обично без корист.
• Кај останатите брадиаритмии (трифасцикуларен блок, ССС, синус арест/блок, Мобитз тип И) надворешен пејсмејкер се аплицира обично доколку пациентот е хемодинамски нестабилен или има претходна анамнеза за синкопа.
• Во други случаи, атропин 0.5 мг и.в., се до 2 мг, може да е од корист.
• Ако надворешниот пејсмејкер е без ефект, размислувај на допамин ( 5-15 μг/кг/мин) и/или инфузија на адреналин ( 0.02-0.2 μг/кг/мин), во титрирани дози според одговор.
• Б. Тахиаритмии ( срцева фреквенција >120/мин)
• Електрична кардиоверзија е индицирана кај пациент кој е хемодинамски нестабилен.
• Ако пациентот е без одговор и нема каротиден пулс (види ресусцитација), воведи несинхронизиран директен електро шок од 200 Ј.
• Синхронизиран директен електро шок е индициран ако фреквенцијата е брза (било широк или тесен комплекс,срцева фреквенција повеќе од 150/мин) и состојбата на пациентот е нестабилна. Започни со 50-100 Ј. Кај атријална фибрилација започни со 200 Ј, зголемувајќи се до 360 Ј (монофазен дефибрилатор). Обично е потребна седација ( на пр. Пропофол 30-50 мг во болус или диазепам 5-10 мг + алфентанил 0.5-1 мг и.в.) Биди подготвен за краток респираторен аррест.
• Ако пациентот е хемодинамски стабилен, медикаментозната терапија е доволна.
• Суправентрикуларна тахикардија (тесен комплекс, регуларен): аденозин 6+ ( 12+18 ако е потребно ) мг и.в. ( во вид на брз болус во кубитална или југуларна вена,растворен со 20 мл Рингер или НаЦл 0.9%) или верапамил 5+(5 ако е потребно) мг и.в.
• Широк комплекс, регуларна тахикардија кај кардиолошки пациенти е обично вентрикуларна тахикардија. Ако пациентот остане стабилен третирај го со лидокаин (50-100 мг)/ бета блокер (на пр. метопролол 5-1- мг)/амиодарон 150-300 мг и.в., ако не потребна е кардиоверзија. Во ретки случаи, СВТ + ненормален дополнителен кондукциски мост.
• Скорешен напад на атријална фибрилација обично не изискува третман надвор од болница, освен ако пациентот е хемодинамски нестабилен. Бета блокаторите може да се употребат за да ја забават спроводливоста.
• Кај WPW синдромот, кардиоверзијата е најбезбедна алтернатива (избегнувај дигоксин, верапамил, бета блокатори).
• Атријалниот флатер може да се забави со бета блокатор или верапамил.

Респираторен дистрес

• Треба да правиш разлика помеѓу најчестите состојби кои предизвикуваат респираторен дистрес и тензиониот пнеумоторакс, како и страните тела во дишните патишта.
• Забележи дали пациентот е способен да зборува реченици/ користи само поединечни зборови/ неспособен да зборува, регистрирај ја респираторната фреквенција, I/E однос, респираторните звуци, SpO2, бојата на кожата и користење на помошната дишна мускулатура.

Прва помош на место на несреќа

• Егзацербација на астма или COPD
• Основната причина е најчесто непозната. Полуседечка или нанапред наслонета позиција е од помош.
• Инхалација на бронходилататори (на пр. салбутамол 5 мг+ ипратропиум бромид 0.5 мг х 1-2), теофилин 5 мг/кг и.в., метилпреднизолон 125 мг и.в. и адреналин инхалации/ и.в. кај тешки напади.
• На пациент со COPD му е потребна кислородна поддршка при хипоксија. Употреби Вентури маска со соодветен проток; свесниот пациент не го сопира дишењето при примањето на кислород, SpO2 е околу 90% или пациентот самиот го достигнал нивото. Ако нивото на свест се влошува и/или опаѓа респираторната фреквенција, редуцирај ја кислородната фракција. Високо ниво на јаглероден диоксид не го убива пациентот, но неадекватна оксигенација ќе го убие!
• Белодробен едем
• Размислувај за причината, т.е. кардиогена или некардиогена
• (сепса/пнеумонија, интоксикација, хепатална слабост, пре-еклампсија, опструкција на дишни патишта)
• Започни со CPAP на 1 см H2O/10 кг и нитратна инфузија со 20 μг/мин (ако е кардиогена етиологија и ако пациентот има периферна хипотермија и систолен KP > 100). Ако има присутна исхемија, дај бета блокатори внимателно (метопролол во 1 мг и.в. болус), морфин 4-6 мг и.в., и при бронхална опструкција, теофилин 200 мг во бавна и.в. инекција повеќе од 5 минути.
• Белодробна емболија
• Кислород и транспорт до најблиската диајгностичка единица (скен на белите дробови)
• Ако е хемодинамски нестабилен пациент, потребно е допаминска инфузија 5-10 μг/кг/мин.
• Добиени се поволни резултати со примена на рана тромболитична терапија во ситуации на ресусцитуција: ретеплаза во вид на болус од 20 единици.
• Пнеумонија
• Пациентот е најчесто фебрилен со постепено влошување на респираторниот дистресс, се слушаат унилатерални кркори при асукултација.
• Кислородната терапија обично ја подобрува оксигенацијата: ако не е доволна, потребно е CPAP.
• Ако хемодинамската состојба е компромитирана, започни со допаминска инфузија 5-10 μг/кг/мин.
• Страни тела во дишните патишта
• Обично се дознаваат од анамнезата: претходен оброк, педијатриски пациенти.
• Хеимлицх маноеувре.
• Пациент во бессвесна состојба: ларингоскопија и отстранување на страното тело под оптичка контрола.
• Ако не помага, интубација и манипулација на страното тело во друг главен бронх.
• Пнеумоторакс
• Спонтаниот пнеумоторакс е чест: акутен респираторен дистрес, ненадејна остра или општа градна болка и унилатерално тивки белодробни звуци. Ако дишењето не е отежнато и оксигенацијата е задоволителна, дај кислород и прати го пациентот во болница.
• Сети се на можноста за тензионен пнеумоторакс, особено кај трауматизирани пациенти. Знаците и симптоми вклучуваат: тежок респираторен дистрес и зголемен респираторен напор, девијација на трахеа кон контралатералната страна, тимпаничен звук на перкусија/ отсуство на ипсилатералните дишни звуци, дистендирани вратни вени и на крај циркулаторен колапс.
• Третман на тензиониот пнеумоторакс ( Таб.1,.2,3 и 4)
• Итна иглена торакоцентеза и ако е возможно инсерција на граден дрен пред транспорт (крајно е индицирана и механичка вентилација)

Ниско ниво на свест и епилептиформни грчеви

• Препознај ја најчестата, лесно третирачка состојба која предизвикува пореметување на свеста, т.е. хипогликемија (и.в. гликоза), низок KP и/или брза/спора срцева фреквенција (види Хемодинамска терапија), хипоксија (оксигенација), хиперкапнија (вентилација), интоксикација (хероин, бензодијазепини, антидоти)
• Ако причината не може лесно да се третира: види Оддел II.
• Запомни дека хипотермијата може да го објасни нисокото ниво на свесност (така наречена урбана хипотермија може да се развие додека пациентот е дома).
• Епилептиформните грчеви обично може да се третираат со и.в. диазепам/лоразепам, запомни ја постикталната фаза (размислувај можна причина за грчевите да е хипогликемијата). Ако диазепам во дози од 20-30 мг и.в., или лоразепам до 8 мг и.в. не се доволни, дај полна доза од фоспхенѕтоин. Ако грчевите продолжуваат пациентот треба да се интубира под анестезија ( потребно е присуство на анестезиолог или лекар специјалист по ургентна медицина).

Интоксикации

Види 2

• Итниот третман треба да се насочи кон респираторна и циркулаторна поддршка како што е претходно опишана. Не се двоуми да интубираш ако е потребно.
• Дај медицински јаглен (орално ако е свесен, или преку назогастрична сонда кога нивото на свесност се намалува, но прво интубирај!) доколку има изминато најмалку 2 часа од ингестијата, ако супстанцата е високо токсична, ако е познато дека супстанцата доведува до депресија, (опијати, трициклични антидепресиви), или медикаменти релаксатори на мускулатура.
• Антидоти за итни случаи (воведи според реакцијата):
• Naloxone 0.08-0.2 мг и.в. ( опијати, хероин).
• Flumazenil 0.1-0.2 мг и.в. ( бензодијазепини).
• Glucagon 5-10 мг и.в. ( 0.1 мг/кг)+инфузија 3-5 мг/х ( бета-блокер)
• Calcium chlorid 1г/5 мин и.в. , дозата може да се повтори во интервал од 10-20 минути или дадена во вид на инфузија 3-4 г/х ( Ca блокатори)
• Hydroxycobalamin 5 г/30 мин и.в. ( цијанид, термички гасови)
• Во случај на труење со јаглероден моноксид, прекинот на експозицијата и давањето 100% кислород се витални компоненти на третманот (се користи кислородна маска со резервоар за кислород. Забелешка: Обичните маски за кислород обезбедуваат околу 35-40 % FiO2) 4. Размислувај за хипербарна кислородна терапија ако пациентот сеуште има симптоми и покрај терапија со кислород во траење од 4-6 часа. Хипербарната кислородна терапија е секогаш индицирана при сериозни случаи (ниско ниво на свесност, циркулаторна слабост).

Пациенти со траума

• За транспорт види оддел “Кога траснпортот до болница е итен?”
• Кај пациент со високо-енергетска траума обично е потребно поставување на 2 ( или повеќе) венски канили со голем калибар ( дијаметар 1.7-2.0 мм).Земи примероци од крв за време на пласирање на канилите.
• Кај пациент кој крвари во телесна шуплина, систолниот KP од околу 80 mmHg е најверојатно доволен, но кај кранијална/церебрална траума крвниот притисок треба да се одржува повисок (120 mmHg).
• Терапија со раствори: Кристалоидни/колоидни 1: 1 се додека се постигне саканиот крвен притисок, а кај пациент со кранијална/церебрална траума потребен е хипер- тоничен солен раствор.
• Кај пациент со изгореници се дава Рингеров раствор, или NaCl 0.9 %, во доза од 1000ml/h.
• Критериум за интубација, види оддел II.
• Сети се на можноста за тензионен пнеумоторакс кај трауматизиран пациент. Третманот се состои во итна иглена торакоцентеза.
• Кај пациент со повреда на граден кош кому му е потребна и механичка вентилација, треба да се направи дренажа пред транспорт.
• Размислувај дека сите пациенти во бессвесна состојба, оние исфрлени од возило и оние со повреда на регија на врат/глава, би можело да имаат повреди на рбетен столб се додека не се докажат поинаку.

Тријажа при голема несреќа

1. Примарна тријажа
• Примарната тријажа ја врши медицинскиот тим, кој е на местото на несреќата.
• При примарната тријажа, се врши брза проценка на пациентите, кои се делат во четири категории за третман (табл.5), според ургентноста на третманот. Проценката не треба да одземе повеќе од 20-тина секунди по пациент; две интервенции се дозволени во текот на проценката, вртење на несвесен пациент во соодветна позиција и спречување на масивно надворешно крварење.
2. Секундарна тријажа

Табела 3

• После ургентниот третман на пациентите им се врши повторна тријажа, на местото на несреќата, според нивната повреда.
• Кога тријажата е повторена пациентите се транспортираат во болница.

Приоритетна Класа I	Траума или наод
	Опструкција на дишни патиошта (на пр. тешка лицева траума)
	Траума на граден кош со респираторен дистресс
	Пациент во бессвесна состојба со респираторни потешкотии: Пациент кој изгубил свест во текот на третманот ( епидурално крварење)
	Повреда при инхалации и изгоретини на лицето
	Изгоретини на кожата 20-75%
	Масивно надворешно крварење
	Хиповолемичен шок
	Политрауматизиран пациент
	Големи отворени фрактури
	Пролапс на внатрешни органи
Приоритетна Класа II	Повреда на граден кош без респираторни потешкотии
	Абдоминална и /или уринарна траума
	Пациент во бессознание (освен приоритетна класа 1)
	Фрактури на долгите коски и отворени ф-ри , освен од група 1
	Нестабилна ф-ра на карлица
	Пациенти со градна болка
Приоритетна Класа III	Повреда на рбетниот мозок и рбетот/или сомнение за таква траума
	Кранијални/церебрални трауми (Глазгов Кома Скор 14/15/15=вербален контакт или крварења од уво кај свесен пациент
	Лесни ф-ри и гребнатинки
	Лесна повреда нал ицето ( вилица/ф-ра на нос итн)
	Повреди на очите
	Пациенти на нога
Приоритетна Класа IV	Отворена повреда на мозокот со хернијација на мозочното ткиво
	Изгореници > 75% од вкупната телесна површина
	Состојби кои водат до цардиац аррест
	Останати пациенти кои умираат

Слични согледувања

• Нема докази за потребата од рано давање на големи количини интравенозни раствори, при неконтролирано крварење.
• Нема ниеден доказ дека давањето на албумини ќе користи кај критичните пациенти со хиповолемија, изгореници, хипоалбуминемија и може да го зголеми ризикот од фатален исход.
• Има некои (статистички незначајни) докази дека хипертоничните солени раствори+декстранот се поефикасни од хипертоничниот расвор аплициран сам, за почетен третман на траумите.
• Има докази дека курсевите за третман на повредените пациенти го подобруваат исходот.
• Од прегледот на Cochrane,има малку докази за ефикасноста на персоналот од амбулатните возила.
• При големо крварење, промената на пулсот при стоење ( поголема од 30 удари во минута) или тешка малксалост при стоење оди во прилог на хиповолемија.
• Нема доказ кој го фаворизира давањето на васопресори пред другите медикаменти во состојби на шок.

Литература

1. Kwan I, Bunn F, Roberts I, on behalf of the WHO Pre-Hospital Trauma Care Steering Committee. Timing and volume of fluid administration for patients with bleeding following trauma. The Cochrane Database of Systematic Reviews, Cochrane Library number: CD002245. In: The Cochrane Library, Issue 2, 2002. Oxford: Update Software. Updated frequently
2. The Albumin Reviewers (Alderson P, Bunn F, Lefebvre C, Li Wan Po A, Li L, Roberts I, Schierhout G). Human albumin solution for resuscitation and volume expansion in critically ill patients. The Cochrane Database of Systematic Reviews, Cochrane Library number: CD001208. In: The Cochrane Library, Issue 2, 2002. Oxford: Update Software. Updated frequently.
3. Wade CE, Kramer GC, Grady JJ, Fabian TC, Younes RN. Efficacy of hypertonic 7.5% saline and 6% dextran-70 in treating trauma: a meta-analysis of controlled clinical studies. Surgery 1997;122:609-616
4. The Database of Abstracts of Reviews of Effectiveness (University of York), Database no.: DARE-971198. In: The Cochrane Library, Issue 4, 1999. Oxford: Update Software
5. Jabbour M, Osmond MH, Klassen TP. Life support courses: are they effective? Ann Emerg Med 1996;28:690-698
6. The Database of Abstracts of Reviews of Effectiveness (University of York), Database no.: DARE-970090. In: The Cochrane Library, Issue 4, 1999. Oxford: Update Software
7. Sethi D, Kwan I, Kelly AM, Roberts I, Bunn F. Advanced trauma life support training for ambulance crews. The Cochrane Database of Systematic Reviews, Cochrane Library number: CD003109. In: The Cochrane Library, Issue 2, 2002. Oxford: Update Software. Updated frequently
8. McGee S, Abernethy WB, Simel DL. Is this patient hypovolemic? JAMA 1999;281:1022-1029
9. The Database of Abstracts of Reviews of Effectiveness (University of York), Database no.: DARE-998445. In: The Cochrane Library, Issue 4, 2000. Oxford: Update Software
Превод и обработка: Научен сор. Др.сци Нико Беќаровски